Zabjelo je jedno od najvećih naselja glavnog grada, a na njegovoj teritoriji postoji samo jedna funkcionalna javna česma. Na samom kraju ovog teksta, možete pronaći anketu za postavljanje javne česme na Zabjelu. Rezultati ankete biće proslijeđeni Glavnom gradu u okviru inicijative za postavljanje javne česme.
Prije svega, vrijedi skrenuti pažnju na vodno bogatstvo kojim naša zemlja i naš grad raspolažu.
Crna Gora je država koja je blagoslovena vodnim resursima i prije svega kvalitetnom vodom za piće. Kada je u pitanju snadbijevanje vodom za piće, ona se većinom crpi iz podzemnih rezervoara vode. Zetska ravnica je najveći podzemni rezervoar pitke vode sa protokom od 15 kubnih metara po sekundi. Perspektive radi, podgorički vodovod koristi 2 metra kubika vode po sekundi, dok beogradski vodovod koristi 8 kubnih metara vode po sekundi.
U razgovoru sa geologom Draganom Radojevićem, došli smo do saznanja da se na teritoriji Crne Gore voda za piće crpi iz podzemnih voda, te da se samo u Pljevljima i Herceg Novom voda za piće crpi iz površinskih vodnih rezervoara. Kvalitet vode, kako nam je kazao gospodin Radojević, je visokog kvaliteta i nije potreban nikakav dalji tretman vode osim hlorisanja, kada je u pitanju distribucija vode za domaćinstva.
Jedan od razloga ovakvog vodnog bogatstva u odnosu na veličinu države je i taj što je Crna Gora jedan od rekordera po količini padavina u Evropi. Ističe se mjesto Crkvice, koje je rekorder u Evropi po količini padavina, gdje je najveća ikad zabilježena godišnja količina padavina 8.036 milimetara.
Zanimljiv je i podatak da sliv Bokokotorskog zaliva ima iste količine podzemnih voda koje se mogu koristiti za piće kao Izrael ili kao čitava površina Tunisa.
Rijetkost je u svijetu da se pijaća voda koristi za sve potrebe, kao što je slučaj sa Crnom Gorom. S obzirom na veliku količinu pijaće vode i mnogo jeftinije tarife u odnosu na većinu evropskih država, može se reći da u domaćinstvima trošimo veliku količinu pijaće vode i za ostale potrebe, poput tuširanja, navodnjavanja bašti i sl.
Prema podacima turističke industrije, 90 odsto turista u svijetu, za svoju turističku destinaciju, bira neki scenario u vezi sa vodom. Čak 90 odsto transporta robe se obavlja vodom, a samo poljoprivreda na svjetskom nivou troši od 70 do 80 odsto raspoložive vode.
Svakako, ako sagledamo stanje u svijetu kada su u pitanju vodni resursi i pijaća voda, Crna Gora ima čime da se ponosi. Naime, istraživanja koje navodi naučni časopis “Vode Crne Gore”, izdat 29.09.2019. godine, govore da 1.8 milijardi ljudi na svijetu koristi higijenski neispravnu vodu, dok 478 miliona ljudi nema pristup pitkoj vodi, te da čak 80% svih oboljenja u zemljama trećeg svijeta je prouzrokovano zagađenom vodom.
Na Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija, 28. jula 2010. godine, kada je usvojena rezolucija kojom je pravo na vodu za piće proglašeno jednim od osnovnih ljudskih prava, predstavnica predlagača „Blue Planet Project“ naglasila je da „u poređenju sa prethodnim vremenima, nedostatak pristupa bezbjednoj vodi za piće u 21. vijeku je najveća povreda ljudskih prava”.
Ovom rezolucijom se poručuje:
“Generalna skupština UN-a poziva države i međunarodne organizacije da pruže finansijsku podršku izgradnji kapaciteta i prenosa tehnologija kroz međunarodnu saradnju i pomoć, posebno zemljama u razvoju, kako bi se povećali napori da se za sve ljude obezbijedi zdravstveno ispravna, čista, dostupna i pristupačna voda za piće, kao i kanalizacija”.
Kada je u pitanju Evropska unija, jedan od najvažnijih dokumenata o politici za oblasti voda je “Okvirna direktiva o vodama” koja je donijeta na Skupštini Evropskog parlamenta 23. oktobra 2000. godine u Luksemburgu. Ovaj dokument od 26 članova se bavi očuvanjem vode, sprječavanjem pogoršavanja vodnih ekosistema i pravilnom preraspodjelom vode u okviru članicama unije.
Prva tačka ovog dokumenta jasno navodi da “Voda nije komercijalni proizvod kao bilo koji drugi, već nasljedstvo koje mora biti zaštićeno, branjeno i tretirano kao takvo.”
Evropskim regulativama o vodama se takođe bavio naučni časopis “Vode Crne Gore” gdje se navodi da upravljanje vodama postaje sve značajnije pitanje u savremenom svijetu. Ova tema postaje posebno aktuelna tokom procesa priključivanja novih članica EU, jer su problemi vezani za upravljanje i zaštitu voda izraženiji u ekonomski manje razvijenim zemljama. Zato je ispunjenje zahtjeva i zadovoljenje standardna EU u oblasti voda sve važniji uslov evropskih integracija.
U regionalnoj perspektivi, možemo istaći prezentaciju “Voda za piće i ljudsko pravo” (N. Veljković, Z. Petrović, A. Šotić i M. Hero-Gon) koja je odrađena pod okriljem Ministarstva zaštite životne sredine Srbije i Agencije za zaštitu životne sredine Srbije. U njoj se navodi da ključni elementi normativnog sadržaja ljudskog prava na vodu obuhvataju: pravo na dovoljnu količinu vode za podmirenje osnovnih potreba (princip namjene korišćenja vode), zatim dostupnost i pristupačnost neophodne količine vode odgovarajućeg kvaliteta, i obaveze države i druga prava pojedinaca koja proizilaze iz ovog osnovnog ljudskog prava.
Namjena korišćenja vode odnosi se na količinu koja je neophodna da se obezbijedi voda za piće, pripremu hrane, ličnu i higijenu domaćinstva, kao i da se spriječi dehidracija organizma kao smrtna opasnost. Prema standardima Svjetske zdravstvene organizacije, bezbjednom vodom za piće smatra se voda koja ne predstavlja opasnost po zdravlje pri konzumiranju tokom života, jer ne sadrži ni mikrobiološke patogene organizme, ni hemijske, ni radiološke agense. Ljudsko pravo na vodu ne odnosi se na količine potrebne za privredne djelatnosti, poljoprivrednu i industrijsku proizvodnju, proizvodnju energije, itd.
Dostupnost podrazumijeva kontinuirano snabdijevanje vodom za piće, koje obezbjeđuje dovoljne količine prema kriterijumu namjene korišćenja. Sa druge strane, dostupnost ima i dimenziju sagledavanja diskriminacije, jer podrazumijeva fizičku i finansijsku pristupačnost vode za piće.
Fizička pristupačnost se odnosi na siguran i prihvatljiv pristup za sve, koji se mora obezbijediti pored svakog stambenog objekta, školske ustanove i mjesta rada, ili u njihovoj neposrednoj blizini, tako da se za sve grupe stanovnika osiguraju neophodne količine vode u razumnom vremenskom okviru, uključujući osobe sa posebnim potrebama, djecu, starije osobe i žene, na način koji ne ugrožava fizičku bezbjednost osoba tokom pristupanja vodi za piće.
Finansijska pristupačnost vode se odnosi na troškove priključenja i potrošnje tako da ne predstavljaju prepreku pristupu vodi za piće. Finansijska pristupačnost ne pretpostavlja besplatne usluge, već pravo i obavezu da potrošač zbog nemogućnosti plaćanja ne bude isključen sa sistema javnog snabdijevanja vodom – što se odnosi samo na posebne i socijalno opravdane slučajeve, pa se ne može smatrati pravilom.
Kada su domaće organizacije u pitanju, Asocijacija za demokratski prosperitet – Zid je, u saradnji sa pravnim ekspertima, pripremila nacrt Rezolucije o zaštiti prava na vodu. Ova rezolucija je namijenjena za lokalne samouprave i prvi je korak ka konstitucionalizaciji prava na vodu.
U njihovoj studiji “Pravna zaštita prava na vodu kao prirodnog i osnovnog ljudskog prava”, koju potpisuje Vladimir Bošković, izdate decembra 2018 godine, imamo vrlo zanimljive podatke kada su u pitanju svjetske razmjere korišćenja prava na vodu.
„Prirodni resursi slatke vode, kao i svjetsko stanovništvo, nijesu ravnomjerno raspoređeni po kontinentima. Uzimajući u odnos raspored vodnih resursa slatke vode i broj stanovnika po kontinentima, najpovoljniji odnos resursa slatke vode u odnosu na broj stanovnika je u Latinskoj 11 Americi (26 % zaliha slatke vode u odnosu na 6% svjetskog stanovništva) i Sjevernoj Americi (15% svjetskih zaliha slatke vode i 8% svjetskog stanovništva), Afrika raspolaže s 11% svjetskih zaliha slatke vode za 13% svjetskog stanovništva, Okeanija s 4% zaliha slatke vode za manje od 1 % svjetskog stanovništva, a najmanji omjer zaliha slatke vode u odnosu na broj stanovnika imaju Evropa (8 % svjetskih zaliha slatke vode za 13% svjetskog stanovništva) i Azija (36% svjetskih zaliha slatke vode za 59% svjetskog stanovništva)“ – navodi se u studiji.
Crna Gora, kao i sve države Evrope i svijeta, ima zakonsku obavezu da kontinuirano testira kvalitet vode, kao i da o tome blagovremeno informiše javnost. U zvaničnom dokumentu pod nazivom “Ekološki godišnjak VII-16” predstavljena je analiza fizičkohemijske, mikrobiološke i saprobiološke osobine površinskih i podzemnih voda u Crnoj Gori u 2016. godini.
Podaci o mjerenjima se u obliku godišnjeg izvještaja dostavljaju primarnim korisnicima: nadležnom Ministarstvu poljoprivrede i ruralnog razvoja, Upravi za vode i Agenciji za zaštitu životne sredine. Izvještaj o kvalitetu voda koristi se za izradu Izvještaja o stanju životne sredine u Crnoj Gori, koji donosi Ministarstvo održivog razvoja i turizma, odnosno Vlada Crne Gore, zatim u pripremi izvještaja za Evropsku agenciju za zaštitu sredine EIONET, koji je u nadležnosti Agencije za zaštitu životne sredine.
Rezultati mjerenja kvaliteta su javni i objavljuju se na internet stranici Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju. Podaci se arhiviraju u Bazu podataka Zavoda, koju čini višedecenijski niz podataka, i služe, osim u primarne svrhe, kao osnova raznih ekoloških podloga i studija iz predmetne oblasti.
Institucije koje se takođe bave ispitivanjem kvaliteta vode u Crnoj Gori su: CETI (Centar za Ekotoksikološka ispitivanja), HMZ CG (Hidrometeorološki zavod Crne Gore), IJZ Podgorica (Institut za javno zdravlje Podgorica), kao i Regionalni vodovod.
Nakon svega, možemo konstatovati da je voda u Crnoj Gori koja dolazi do domaćinstava na sasvim zavidnom nivou, da je odličnog kvaliteta i da je kako sada stvari stoje ima u izobilju.
Ali, kakvo je stanje kada su u pitanju javne površine u gradskim naseljima? Da li se nakon treninga na otvorenim lokacijama predviđenim za to možemo osvježiti? Da li pored igrališta, osnovnih i srednjih škola postoje javne česme sa kojih se možemo osvježiti? Da li u vrelim ljetnjim mjesecima slučajni prolaznici mogu ugasiti žeđ izazvanu tropskim temperaturama u našem gradu?
Na teritoriji Glavnog grada postoji oko 40 javnih česmi i 6 fontana. U strogom centru grada postoji čak 5 javnih česmi. Ali, kada je u pitanju Zabjelo, jedno od najvećih podgoričkih naselja, koje broji više od 30 000 stanovnika, postoji samo jedna javna česma, i to u podnožnju brda Ljubović.
Ako izuzmemo nedavno postavljanje česme kod brda Ljubović, poslednje javne česme do ovog trenutka u Podgorici postavljene su 2016. godine, navedeno je na sajtu podgoričkog Vodovoda. Česme su postavljene na sljedećim lokacijama: u blizini ulaza u KIC „Budo Tomović”; u ulici 13 jula ispred zgrade ”Čelebić”; u ulici Svetozara Markovića preko puta zgrade Ministarstva unutrašnjih poslova i u ulici Velimira Terzića, u Bloku pet.
Kada su u pitanju javne česme, ne postoji zakon koji reguliše njihov broj, kao ni određene lokacije. Doduše, zakonom je prepisano da se voda sa javnih česmi ne smije koristiti u svrhe navodnjavanja. Svu odgovornost za postavljanje javnih česmi, njihovu brojnost i lokacije snosi Glavni Grad, u prvom redu Sekretarijata za planiranje prostora i održivog razvoja.
Nisu samo problem lokacije i nedovoljan broj javnih česmi, veliki problem predstavlja i vandalizam. Mnoge česme u Podgorici, koje su napravljene u periodu od 1953. godine do danas su oštećene od strane nesavjesnih građana. Kao i sa ostalim gradskim mobilijarom, ni česme nisu izbjegle nalete vandala.
Na sajtu koji smo već spomenuli u prethodnom tekstu, http://www.planovidozvole.mrt.gov.me/ može se naći plan hidrotehnike u sklopu svakog DUP-a. Ukratko, na dokumentu su prikazane postojeće vodovodne mreže, kao i planirane vodovodne mreže, te se mogu odrediti potencijalna mjesta za lokacije javnih česmi. Kako je rečeno iz Vodovoda Glavnog grada, Zabjelo je dobro pokriveno vodovodnom mrežom, pa bi javna česma bez problema mogla biti postavljena u bilo kojoj urbanoj zoni naselja.
Kao što smo naveli u prvoj video priči serijala Forum Republikum, postoje razni mehanizmi za učešće građana u oblikovanju svog naselja. Pozivamo čitaoce sa Zabjela da odgovore na kratku anketu, nakon čega će portal Glas Zabjela, uz rezultate ankete i u ime građana, Glavnom gradu predati inicijativu za postavljanje javne česme.
Tekst je nastao u okviru projekta „Forum Republikum – Istraživačko novinarstvo za bolje Zabjelo“ koji realizuje portal Glas Zabjela, a podržan je kroz program „Podrška lokalnim medjima – priče iz prve ruke“ koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), B film, SHARE fondacija, Institut za poslovnu i finansijsku pismenost. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave Vlade Crne Gore.
Sadržaj ovog teksta je isključiva odgovornost redakcije portala Glas Zabjela i ne mora nužno odražavati stavove EU, Ministarstva javne uprave Crne Gore ili CGO-a, B filma, SHARE fondacije i IPFP-a.
