Mogu li građani da utiču na prostorno planiranje u svojoj zajednici?

Poslednjih godina, sve veću pažnju ali i nezadovoljstvo građana Podgorice izaziva učestala pojava prekomjerne ili čak nepropisne gradnje, koja, uparena sa nestajućim zelenim površinama, a sudeći po reakcijama žitelja Glavnog grada, nepovoljno utiče na kvalitet života u lokalnim zajednicama.

Takav je slučaj i sa naseljem Zabjelo, gdje se ova tema sve češće pokreće, naročito zbog tzv “betonizacije” okoline brda Ljubović, koja je za kratko vrijeme gotovo ugušena stambenim kompleksima. U okviru ovog naselja ističe se slučaj “zgrade u dvorištu“, o kojem smo pisali i ranije, kao i peticijom izdejstvovana, a onda odložena izgradnja parka u Ulici Branka Miljkovića, takođe nedaleko od brda Ljubović.

Nakon višemjesečnog pritiska građana, političkih predstavnika i nevladinog sektora, izgradnja “zgrade u dvorištu” je obustavljena, a lokacija za izgradnju izmještena. Kako Glas Zabjela nezvanično saznaje, upućen je zahtjev Glavnom gradu da rupa bude zatrpana, ali to još uvijek nije učinjeno. Postavlja se i pitanje koja namjena je predviđena za ovu lokaciju. Neke od ideja su zelena površina odnosno igralište za djecu ili parking.

Najveću podršku građani su pronašli u grupi arhitekata okupljenim u NVO KANA. Osim iscrpnog istraživačkog rada, komunikacije sa nadležnima i detaljnog izvještavanja putem društvenih mreža i medija, NVO KANA je sprovela istraživanje koje je pokazalo da je većina ispitanih mještana ovog dijela Zabjela nezadovoljna uslovima za život – kako zbog neuređenih javnih prostora, lošeg parkinga, tako i zbog nedostatka zelenila.

Kako se navodi u njihovom saopštenju, „anketa je sprovedena među građanima koji stanuju u naselju ispod Ljubovića u periodu od 29. maja do 6. juna 2020. godine, i u njoj je učestvovalo 254 ispitanika i ispitanica.“

Podatak iz istraživanja koji naročito zabrinjava kaže da čak 92% ispitanika ne učestvuje u radu mjesne zajednice, ne zna kojoj mjesnoj zajednici pripada i smatra da u radu mjesne zajednice učestvuju samo članovi političkih partija, pa zbog toga sumnjaju da bi preko njih uopšte mogli uticati na poboljšanje uslova za život u svom naselju.

Sa druge strane naselja, u Ulici Branka Miljkovića, ranije je na inicijativu građana izrađen projekat za izgradnju parka, a ukupna vrijednost radova na njegovoj izgradnji je procijenjena na 640.000 eura. Za ove potrebe, u budžetu Glavnog grada za 2020. godinu opredijeljeno je 100.000 eura. Izgradnja još uvijek nije započeta, a na sajtu Glavnog grada kao razlog je navedeno da je u toku revizija usvojenog projekta.

Iz svega pomenutog, može se zaključiti da su građani konačno počeli da se bude i pokazuju interesovanje za planiranje prostora u svojoj zajednici. Sa druge strane, evidentna je i nemoć koju većina građana osjeća povodom učestvovanja u procesima odlučivanja, dijelom zbog hronične neinformisanosti i kolektivne građanske apatije, a dijelom i zbog nepovjerenja u organe lokalne samouprave.

Međutim, najčešći mehanizam uključivanja građana u procese odlučivanja na lokalnom nivou su bez sumnje javne rasprave, koje pružaju mogućnost građanima da od početka izrade dokumentacije učestvuju u njenom kreiranju.

Naselje Zabjelo je podijeljeno na mjesne zajednice, tj DUP-ove (detaljne urbanističke planove).

Na Zabjelu postoji 8 DUP-ova, a to su : “DUP Zabjelo 8”, “DUP Zabjelo 9”, “DUP Zabjelo B”, “DUP Zabjelo B1”, “DUP Zabjelo B2”, “DUP Zabjelo-Ljubović”, “DUP Stambena zajednica VI Stara Varoš” i “DUP stambena zajednica VII Stara Varoš”.

Izvor: Sekretarijat za planiranje prostora i zaštitu životne sredine

Sve važeće DUP-ove, građani mogu pronaći na sajtu http://www.planovidozvole.mrt.gov.me/ tako što će u podmeniju „Planska dokumentacija“ odabrati Podgoricu kao podregiju. Nakon toga će se pojaviti registar planskih dokumenata. Potrebno je na dnu stranice odabrati prikaz od 50 stavki po stranici, nakon čega će se pojaviti kompletna lista važeće dokumentacije za grad Podgoricu.

Kako je propisano Zakonom o planiranju prostora i izgradnji objekata, proces formiranja detaljnog urbanističkog plana je prilično jasan.

Prilikom definisanja granica mjesne zajednice, Gradonačelnik Glavnog grada zvaničnim dokumentom donosi Odluku o izradi detaljnog urbanističkog plana. Kao primjer ćemo navesti najskoriji zabjelski DUP, “DUP Zabjelo 9”, koji je donesen 26.02.2019.

U zvaničnom dokumentu precizno su naznačene granice DUP-a, zakonski period dozvoljen za izradu plana (30 dana), kao i informacije o obavještavanju građana o izradi plana (objavljene na sajtu Glavnog grada). Nakon izrade detaljnog urbanističkog plana, objavljuje se zvaničan dokument, “Program Javne rasprave o Detaljnom urbanističkom planu”.

U priloženom primjeru DUP-a Zabjelo 9, ovaj dokument je donijet 31.10.2019. odnosno 8 mjeseci nakon donošenja Odluke o izradi detaljnog urbanističkog plana.

U ovom dokumentu naznačen je period u kojem će se održati javna rasprava (uglavnom je u pitanju period od 8 dana), zatim vrijeme i mjesto gdje je moguće imati uvid u predmetni plan, kao i gdje se mogu istaći primjedbe, predlozi i sugestije. Program javne rasprave i kompletan detaljni urbanistički plan objavljuje se na sajtu Sekretarijata za planiranje prostora i održivog razvoja. Treba napomenuti da osim predstavnika Glavnog grada i predstavnika mjesne zajednica, javna rasprava je otvorena za sve građane.

Po završetku javne rasprave i potvrđenih odluka, na sajtu Glavnog grada javno se objavljuje čitava dokumentacija ustanovljenog DUP-a (geodetska podloga, izvod iz prostornog urbanističkog plana, kontaktni planovi, detaljna namjena, odluka o utvrđivanju).

Click to access 05a.namjena_detaljna_a-vi-stara-varos-1.pdf

Može se zaključiti da su sve relevantne informacije vezane za korišćenje javnog prostora, drumskog saobraćaja, zelenih površina, privatnih posjeda po pravilu javno dostupne, ali je upitno koliko su te informacije vidljive, odnosno da li blagovremeno dolaze do građana.

Nacrt odluke o donošenju DUP-a objavljuje internet sajt Glavnog grada, kao i podlistak Dnevnog lista “Pobjeda”. Nacrt odluke se dostavlja odbornicima Skupštine Glavnog grada, gradskim opštinama Tuzi i Golubovci, mjesnim zajednicama Glavnog grada, kao i nevladinom sektoru posredstvom Centra za razvoj nevladinih organizacija.

Kako stoji u zvaničnim pozivima za javne rasprave na sajtu Glavnog grada, javne rasprave se uglavnom održavaju u KIC-u „Budo Tomović“, ali iz Sekretarijata za planiranje prostora i održivog razvoja je rečeno da zbog situacije nastale usled pandemije COVID-19, lokacija može biti promijenjena radi očuvanja bezbjednosti i zdravlja građana. Sve dodatne informacije se mogu dobiti na arhivi Sekretarijata.

Kada su u pitanju regulative Evropske unije, a uzevši u obzir sve prethodno, naročito kada je u pitanju izgradnja stambenog kompleksa na dijelu “DUP Zabjelo-Ljubović”, treba pomenuti ulogu lokalnih samouprava u procesu evropskih integracija.

U tački 2, člana 3 Evropske povelje o lokalnoj samoupravi navodi se da “ovo pravo (lokalnog samoupravljanja) će vršiti savjeti ili skupštine, sastavljeni od članova koji su slobodno izabrani tajnim glasanjem, na osnovu neposrednog, ravnopravnog i opšteg prava glasa, koji mogu imati izvršne organe koji su njima odgovorni. Ovom odredbom ni na koji način se ne otklanja mogućnost učešća (građana) putem skupštine, referenduma ili bilo kog drugog oblika neposrednog učešća, tamo gdje su oni statutom dozvoljeni.”

Crna Gora je usvojila Povelju donijevši Zakon o potvrđivanju Evropske povelje o lokalnoj samoupravi 07.08.2008.

Zanimljivo je to da kritike na račun lokalne samouprave u Crnoj Gori dolaze upravo – od njih samih.

U dokumentu Zajednice Opština, objavljenom 2010. godine pod nazivom “Uključivanje civilnog društva u jačanju odgovornosti i transparentnosti na lokalnom nivou u Crnoj Gori”, navodi se da “u Crnoj Gori prije donošenja programa razvoja Opštine, prostornih i urbanističkih planova, budžeta i opštih akata kojima se utvrđuju prava i obaveze građana, Opština određuje organ koji će sprovesti javnu raspravu koja ne može trajati kraće od 15 dana. Brojni su nedostaci sprovođenja javnih rasprava. Zakonom je predviđena javna rasprava ali ne i propis obaveza organa koji sprovodi javnu raspravu da u zapisnik unese sve predloge građana i kasnije obavijesti javnost o tome šta je od predloga građana usvojeno.“

Takođe navode da „savjetodavne grupe građana predstavljaju izuzetno značajan mehanizam za uključivanje građana u procese donošenja odluka na lokalnom nivou, te da ova tijela pružaju građanima stalnu aktivnost na polju praćenja i komentarisanja predloženih akata i dokumenata od strane lokalne samouprave, kao i cjelokupnu aktivnost lokalne samouprave.

Može se reći da ova forma, više od bilo kojeg drugog načina za uključivanje građana, obezbjeđuje onaj najvažniji uslov za razvoj zajednice, a to je povjerenje između lokalne samouprave i njenih građana“ – navodi se u dokumentu.

U nedavno objavljenom dokumentu koji potpisuje Centar za građansko obrazovanje, pod nazivom “Koliko su (NE)TRANSPARENTNE crnogorske lokalne samouprave” navodi se da “uopšteno uzevši, kada se analizira dostupnost podataka na sajtu, vidljiva je i dalje nevoljnost lokalnih samouprava da budu odgovorne i transparentne u svom radu, pa i uprkos zakonskim obavezama. Proaktivno objavljivanje im nije blisko niti ga vide kao olakšavanje posla i uključivanje lokalne zajednice. Stiče se dojam da se kroz parcijalno objavljivanje podataka pokušavaju prikriti pojedine informacije koje bi morale biti dostupne javnosti zbog svog uticaja na razvoj lokalne samouprave i život građana i građanki.”

Iz svega navedenog možemo zaključiti da mehanizmi za učešće građana u planiranju prostora već postoje. Čini se ipak da problem leži u kombinaciji dva faktora: nedostatak transparentnosti i proaktivnosti u komunikaciji sa građanima od strane organa lokalne samouprave i nedostatak interesovanja i povjerenja kod većine građana.

Relevantna dokumentacija je po pravilu dostupna javno, na zvaničnom sajtu Glavnog grada kao i na sajtu Sekretarijata za planiranje prostora i održivog razvoja. Istina je da građani uglavnom ne raspolažu tehničkim znanjem potrebnim za tumačenje ovih dokumenata, ali moramo priznati i da su zaposleni u Sekretarijatu za planiranje prostora i održivog razvoja bili krajnje predusretljivi kada im se redakcija portala Glas Zabjela obratila za detaljnije informacije. U Sekretarijatu nam je takođe rečeno da se građani mogu obratiti za pomoć svakog radnog dana od 12 do 15 časova u njihovim prostorijama.

Usled pojačanog interesovanja javnosti, Glavni grad je nedavno objavio da će DUP Zabjelo – Ljubović najvjerovatnije biti stavljen van snage, o čemu će se vijećati na sjednici lokalnog parlamenta zakazanoj za 29. i 30. oktobar.

O detaljima još uvijek važećeg DUP-a, kao i o mogućnostima i predlozima za uređenje ovog prostora na Zabjelu možete saznati više u prvoj epizodi serijala Forum Republikum, koja će biti objavljena na portalu Glas Zabjela početkom novembra.

U svijetlu nedavnih razvoja situacije na Zabjelu, usuđujemo se da se zapitamo:

Da li je ovo konačno prilika za stanovnike Zabjela da direktno učestvuju u planiranju prostora unutar svoje zajednice? I još važnije, da li će građani ovu priliku i iskoristiti?

Tekst je nastao u okviru projekta „Forum Republikum – Istraživačko novinarstvo za bolje Zabjelo“ koji realizuje portal Glas Zabjela, a podržan je kroz program „Podrška lokalnim medjima – priče iz prve ruke“ koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), B film, SHARE fondacija, Institut za poslovnu i finansijsku pismenost. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave Vlade Crne Gore.

Sadržaj ovog teksta je isključiva odgovornost redakcije portala Glas Zabjela i ne mora nužno odražavati stavove EU, Ministarstva javne uprave Crne Gore ili CGO-a, B filma, SHARE fondacije i IPFP-a.