Recikliranje – potreba a ne trend

Iako reciklaža većini građana Crne Gore vjerovatno zvuči kao trend koji bolje pristaje nekim razvijenijim zemljama, nemoguće je ignorisati pojave iz naše uže okoline koje jasno ukazuju da reciklaža nije samo trend, već potreba i neophodnost za uvođenje novih, zdravijih navika u naše svakodnevne rutine, a naročito kad je u pitanju odlaganje otpada.

U studiji pod nazivom “Uticaj otpada na urbano stanovništvo – doprinos uspostavljanju uzročno – posledičnih veza” koje potpisuju dr. Hristina Stevanović Čarapina dipl.ing, Fakultet zaštite životne sredine, Univerziet „Edukons“1 i Prof dr. Andjelka Mihajlov, Fakutet tehničklih nauka, Univerzitet Novi Sad, koja se bavi upravljanje otpadom i reciklažom, navešćemo sljedeće zaključke:

Upravljanje otpadom u Evropskoj uniji i razvijenim zemljama u svijetu je izgrađeno na principima hijerarhije otpada: prevencija otpada, ponovna upotreba proizvoda, reciklaža, prerada otpada (uključujudi i dobijanje energije) putem sagorevanja i, konačno, uklanjanje konačnim odlaganjem ostatka.

U zavisnosti od lokalnih uslova, aktivnosti upravljanja otpadom različito utiču na zdravlje stanovništva i životnu sredinu.

Na bazi hijerarhije upravljanja otpadom kao kvalitativnoj metodi, razvijena je i sve više se koristi kvantitativna metoda analize životnog ciklusa otpada.

U radu se prezentuju aspekti koje treba tretirati u cilju utvrđivanja uticaja životnog ciklusa otpada na urbano stanovnistvo kroz uspostavljanje metodološkog pristupa za definisanje uzročno – posledičnih veza. Polazna osnova istraživanja je činjenica da se utvrđivanje uticaja otpada na urbano stanovništvo mora definisati kroz:

• multidisciplinarno sagledavanje uticaja stanja otpada, socijalnih i ekonomskih efekata, ekspozicije stanovništa, zdravstvenih efekata koji su povezani sa uticajem različitih emisija iz operacija upravljanja otpadom u medijume životne sredine;
• sagledavanje specifičnih karakteristika urbane sredine.

Definisanje metodološkog pristupa iskazano je kroz potrebu za uspostavljanjem i razvojem indikatora na lokalnom nivou koji bi definisali uticaj otpada na zdravlje stanovništva u urbanoj sredini.

Kada su u pitanju države Evrope, Njemačka, Austrija, Belgija, Švajcarska, Holandija i Švedska reciklirale su barem polovinu komunalnog otpada u 2014.

Količina recikliranog otpada porasla je najmanje za 10 odsto u 15 od 32 države u periodu 2004-2014. Međutim, u sedam zemalja nije bilo gotovo nikakvog  napretka (Španija, Belgija, Letonija, Holandija, Slovačka, Malta i Švajcarska), dok je u Finskoj, Austriji i Turskoj došlo do smanjenja procenta obrade otpada.

Studija EEA utvrdila je jasnu vezu između rasta stope recikliranja i pada stope deponovanja otpada. U državama sa visokom stopom recikliranja deponovanje  opada, i to još brže nego što stopa recikliranja raste, jer strategije upravljanja otpadom često kombinuju reciklažu i spaljivanje, a u nekim slučajevima i mehaničko-biološku obradu.

Na kraju, studija se poziva na Cirkularni ekonomski paket Evropske komisije, koji sadrži predloge EU ciljeva posle 2020. godine. Među predloženim ciljevima do 2030. godine su reciklaža 65 odsto komunalnog i 75 odsto ambalažnog otpada, kao i ograničenje za odlaganje komunalnog otpada na deponije od 10 odsto.

U Hrvatskoj se reciklira i kompostira tek 24% otpada za razliku od evropskog prosjeka koji je 43%. Hrvati pored terenskog rada kampanju o potrebi recikliranja vode i na internetu pa su tako kreirali edukativnu platformu koja se nalazi na www.zaljepsunasu.hr gdje objašnjavaju potrebu za recikliranjem a kroz video forme objašnjavaju i načine kompostiranja dijela organskog otpada. Ovo upućuje na postojanje online strategije edukacije i uključenja stanovništva kroz davanje jasnih i vidljivih smjernica za sortiranje otpada i njegovo kasnije recikliranje.

Reciklaža je najmlađa industrijska grana u Srbiji i jedina koja u vrijeme svetske ekonomske krize, prema zvaničnim podacima, bilježi rast. O tome najbolje govori podatak da je u protekle tri godine u ovoj industriji zaposleno više od 10.000 ljudi.

U Srbiji danas postoji 2.200 firmi koje se bave sakupljanjem i reciklažom otpada, što je u odnosu na 2009. kada ih je bilo 200, ogroman napredak.

Pored stručnjaka, inženjera i ekologa, reciklažna industrija upošljava i sakupljače sekundarnih sirovina širom zemlje, koji često potiču iz marginalizovanih društvenih grupa, pruža im socijalnu zaštitu i uključuje ih u legalne tokove.

U Srbiji postoji i udruženja reciklera koje edukuju stanovništvo ali i povezuje različite aktere iz privatnog sektora (www.reciklerisrbije.com).

Crna Gora

U sklopu Pilot projekta “Selektivno odlaganje otpada”, koje je Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine započelo u saradnji sa Glavnim gradom,  preduzeće “Čistoća” d.o.o. je uzelo učešće  i sredinom 2008. godine postavilo 45 kontejnera za selektivno odlaganje otpada (18 za papir, 17 za PET ambalažu i 10  za limenke) na 15 dogovorenih lokacija, a građanima koji žive u dijelovima grada gdje su postavljeni kontejneri podijeljeno je 6000 edukativnih brošura.

Građani su pokazali određeno interesovanje i uvidjeli značaj ovog projekta, Društvo je nastavilo sa projektom i u 2009. godini.

Tokom 2009. godine na 28 lokacija postavljeni su kontejneri za seletivno odlaganje, pored posuda za odlaganje komunalnog otpada, čime se nastojalo da  građani steknu naviku da uz odlaganje komunalnog otpada na istom mjestu odlažu i ove vrste otpada.

 S obzirom da najmlađi sugrađani najlakše prihvataju ovakav način odlaganja otpada, posude su u 2009. godini postavljene i u GO Tuzi i Golubovci, pored školskih ustanova.

Tako su po tri kontejnera za selektivno odlaganje (papir, PET, limenke) postavljena na dvije lokacije  u GO Golubovci (pored OŠ “Milan Vukotić” i  “Niko Maraš”), a u GO Tuzi pored OŠ “Mahmut Lekić” i kod gimnazije.

Do sada je na prostoru Glavnog grada i Gradskih opština Tuzi i Golubovci, postavljeno na 96 lokacija 224 kontejnera za selektivno odlaganje otpada čije pražnjenje  vrši ”Čistoća” d.o.o, a sakupljeni otpad se odvozi i odlaže u Regionalnom reciklažnom centru, gdje se vrši njegovo dalje tretiranje.

U studiji koju potpisuje Zero Waste Montenegro kada je u pitanju infrastruktura i odlaganje otpada u Crnoj Gori dolazimo do sljedećih informacija:

• Infrastruktura za upravljanje otpadom u Crnoj Gori još uvijek nije razvijena. Njen razvoj je dio novog Nacionalnog plana upravljanja čvrstim otpadom. Trenutno postoji 9 reciklažnih dvorišta (6 u Podgorici, 1 u Herceg Novom i 1 u Kotoru), 4 postrojenja za sortiranje materijala (u Podgorici, Žabljaku, Kotoru i Herceg Novom) i 2 sanitarne deponije (u Podgorici (Livade) i Ulcinju (Mozura).

Prema posljednjem Strateškom master planu za upravljanje otpadom planirana je izgradnja regionalnih deponija u Kotoru, Nikšiću, Beranama, Bijelom Polju,  Pljevljima i Herceg Novom (oko 70 miliona eura).

Vlada je najavila novi plan u maju 2018. godine: on će se sastojati od 4 centra za upravljanje otpadom (Podgorica, Nikšić, Bijelo Polje i Bar) dajući izbor  da se izgradi Centar za reciklažu (postrojenje MRF) i/ili postrojenje za obradu otpada za odvojeno i kontrolisano odlaganje građevinskog otpada i/ili postrojenje za termičku obradu otpada i/ili sanitarnu deponiju. Svakom centru za upravljanje otpadom je prepušteno da odabere najprikladnije rješenje  u zavisnosti od njegovih potreba i budžeta.

Kada je u pitanju recikliranje otpada U Crnoj Gori, trenutno se reciklira manje od 2-3% otpada. Cilj koji je postavljen u Nacionalnom planu upravljanja čvrstim otpadom za 2017. godinu je 25%, a za 2020. godinu 50%. Trenutni cilj je da se reciklaža u svim opštinama što više poveća, bez obzira na postavljeni cilj. Opštine su postavile cilj za 2017. između 0,8% i 8% recikliranog otpada/proizvedenog otpada, a više od pola je na samo 0,8%.

Dosadašnja iskustva sa pražnjenjem pokazala su da građani najviše odlažu papir, zatim PET ambalažu, a u najmanjoj mjeri je zastupljeno odlaganje limenki.

U početku je bilo poteškoća sa selekcijom otpada koji građani greškom ili namjerno ubace u kontejner koji nije namijenjen za to, pa su radnici bili  prinuđeni da na licu mjesta vrše selekciju otpada, ali vjerujemo u svijest građana i vrijeme koje će učiniti da se svi naviknemo i prihvatimo novi način  odlaganja otpada.

Reciklaža je izdvajanje materijala iz otpada i njegovo ponovno korišćenje. Uključuje sakupljanje, preradu i izradu novih proizvoda iz iskorišćenih stvari ili materijala. Upravo i znak na proizvodima koji se mogu reciklirati, prikazan u vidu 3 strelice koje zatvaraju krug, objašnjava tri faze reciklaže: skupi, preradi i ponovo upotrijebi.

Prethodno nas navodi na činjenicu da kao što postoje standardizovani procesi proizvodnje postoje i standardizovani procesi upravljanja otpadom s tim što za razliku od proizvodnje prvi u karici procesa upravljanja odnosno reciklaže, nalazi se konzument odnosno građanin.

U procesu reciklaže najvažnije mjesto zauzima pravilno odlaganje otpada. Selektivno odloženi papir, staklo, plastika i metal mogu se ponovo iskoristiti.

U PLAVI kontejner se odlaže papir. Moguće je reciklirati sve vrste novina, papirnih kesa, papira za pisanje i svu vrstu ambalaže od papira, ali ne i zauljeni i prljavi papir, ambalažu od ljekova, tetrapake i sl.

Da bi uvidjeli važnost ove priče, važno je znati da 100 kg sakupljenog starog papira spašava život dva drveta koji će zauzvrat proizvesti toliko kiseonika koliko je potrebno za 40 godina života svakog od nas.

U ŽUTI kontejner se odlaže plastika tj. PET ambalaža koja podrazumijeva plastične boce i kese, kao i ambalaže od prehrambenih proizvoda u tečnom stanju. Neselektivno odložena PET ambalaža zauzima veliki procenat u kućnom smeću, a samim tim i na deponiji gdje je za razgradnju jedne plastične kese ili flaše potrebno 500 godina da se razgradi.

 U ZELENI kontejner se odlaže staklo. Reciklažom jedne flaše uštedi se dovoljno energije da sijalica od 100 W može da svijetli 4 sata. Nasuprot ovoj, stoji i činjenica da se staklo odloženo na deponiju nikada ne razgradi.

 Metal se odlaže u SIVI kontejner. Gvožđe, bakar, aluminijum, čelik i drugi metali su jako vrijedne vrste otpada. Ponovnom preradom metalnog otpada štedi se i energija, pa se tako preradom otpadnog aluminijuma uštedi do 95% energije.

Vjerovali ili ne, ali energija ušteđena reciklaža jedne limenke dovoljna je za tromjesečni rad vašeg televizora. – navode iz JP Čistoća.

Projekat koji je prije nekoliko godina započet u saradnji Ministarstva turizma i zaštite životne sredine, Zavoda za zapošljavanje CG i Glavnog grada, a koji daje izuzetne rezultate je NEKA BUDE ČISTO.

 Po ovom osnovu, Zavod za zapošljavanje Crne Gore svake godine angažuje jedan broj radnika, a ‘Čistoća’ d.o.o. je u obavezi da stavi na raspolaganje prema potrebama postojeću mehanizaciju, obezbijedi mjesto za deponovanje otpada, da stavi na raspolaganje sopstveni sitni alat i odredi poslovođu koji će vršiti neposredni nadzor nad obavljanjem posla.

Predmet javnog rada – projekta ‘Neka bude čisto’ jeste uklanjanje otpada kao i čišćenje i održavanje magistralnih i regionalnih puteva.

 U sklopu redovnih aktivnosti, a prvenstveno vodeći računa o činjenici da sve veći broj turista posjećuje naš grad, pored redovnih ekipa preduzeća i ekipe angažovane po osnovu ovog javnog rada, svakodnevno čiste i sakupljaju otpad uz prilazno-izlazne puteve gradu (prema Cetinju, Virpazaru, Nikšiću,  Danilovgradu i Bioču). (JP Čistoća)

Pored odlaganja komunalnog otpada u posudama raspoređenim na području grada, građani od kraja 2011. godine imaju mogućnost da pojedine vrste neopasnih i opasnih otpada, koje stvaraju u svojim domaćinstvima, bez naknade odlažu na šest reciklažnih dvorišta – u Ulici Iva Vizina na Zabjelu, Bulevaru Mihaila Lalića u Tološima, u Ulici Husinskih rudara na Koniku, u Orijenskoj ulici na Zlatici, u Ulici Kritskog odreda u Donjoj Gorici i u opštini u okviru Glavnog grada Golubovci-Goričani.

U proteklom periodu ovi prostori su u potpunosti opravdali svoje postojanje, o čemu svjedoče i značajne količine odloženog otpada koje su donijeli građani Podgorice, koji su prepoznali i svojim radnjama prihvatili potrebu postojanja ovakvih sadržaja.

 Ovi prostori namijenjeni su za besplatno odlaganje predviđenih vrsta otpada svakog dana od 07 do 19 sati.

 U reciklažnim dvorištima obezbijeđene su posude za: papir, plastični krupni otpad, kartonsku ambalažu, PET ambalažu, Al limenke, polietilenske folije,  ambalažno staklo, otpadno ravno staklo, gume, drvni otpad, stiropor, metalni krupni otpad, bijelu tehniku, jestiva i otpadna motorna ulja, stara ulja, stare akumulatore, uljne filtere, fluorescentne cijevi, otpadne boje i lakove, stare baterije, elektronski otpad, stare ljekove.

 Dosadašnja iskustva su pokazala da se, očekivano, najviše odlaže papir, staklo, drvni otpad, elektronski otpad, dijelom gume i električni uređaji,  mada nijesu zanemarljive ni odložene količine drugih vrsta otpada. Ovako sakupljen otpad se, zavisno od vrste, dalje odvozi na mjesta predviđena za njegov dalji tretman. Društvo je od početka rada reciklažnih dvorišta, redovnim saopštenjima putem štampanih i elektronskih medija, radilo na kontinuiranom informisanju građana o mogućnostima besplatnog  odlaganja otpada, kao i o vrstama i terminima odlaganja otpada.

Očekivanja su da građani Podgorice počnu sve više da koriste ova reciklažna dvorišta, na način što će donositi i odlagati u posebne posude ili spremišta  one vrste otpada koje stvaraju u  svojim domaćinstvima, a koje se ne mogu odlagati u posudama postavljenim na javnim površinama na prostoru Glavnog grada.

Ovo je proces koji traje i koji će još dugo trajati. A koliko će trajati, zavisi samo od nas.

Kada se vratimo na početak i uvidimo da recikliranje postoji radi smanjenja negativnih uticaja koje otpad ima na zdravlje stanovništva i životnu sredinu red je da iznesemo i neke zabrinjavajuće činjenice.

U dvije italijanske bolnice otkrivena je po prvi put prisutnost mikroplastike u ljudskoj posteljici.

Prema navodima časopisa Environment International, istraživači rimske Fatebenefratelli bolnice i Politehničkog Univerziteta dele Mare objasnili su da je s prisustvom plastike u tijelu poremećen imunološki sistem.

Ali da ne idemo previše daleko. Skadarsko jezero – Nacionalni park, jedan od najvećih rezervoara slatke vode u Evropi, naše nacionalno blago.

Hiljade plastičnih boca i tone plastike, deponovane su na obalu nakon poslednjih poplava. Plastika pored toga što ne izgleda lijepo u Nacionalnom Parku, zauzima prostor, mijenja strukturu dna i sastav bentosnih zajednica, fragmentira se na sitne komade – mikroplastiku, koja dospijeva u organizam stanovnika jezera, a samim tim i jezerske ribe koja se u velikim količinama koristi u ljudskoj ishrani, i talozi se u našim ćelijama. Kakve posljedice po zdravlje ima mikroplastika jos nije utvrđeno, ali sigurno je sigurno da nisu pozitivne.

Reciklirate li? Možda je vrijeme da počnete!

Tekst je nastao u okviru projekta „Forum Republikum – Istraživačko novinarstvo za bolje Zabjelo“ koji realizuje portal Glas Zabjela, a podržan je kroz program „Podrška lokalnim medjima – priče iz prve ruke“ koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), B film, SHARE fondacija, Institut za poslovnu i finansijsku pismenost. Program finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija.

Sadržaj ovog teksta je isključiva odgovornost redakcije portala Glas Zabjela i ne mora nužno odražavati stavove EU, Ministarstva javne uprave, digitalnog društva i medija ili CGO-a, B filma, SHARE fondacije i IPFP-a.